Przestrzeń życia dziecka zmienia się i poszerza każdego dnia. Pojawiają się nowe źródła kształtujące dziecięce doświadczenia i odczucia. Niemal każde współczesne dziecko korzysta z dobrodziejstw techniki na co dzień. Dziecko w wieku przedszkolnym ma już często za sobą etap wejścia w cyfrowy świat. Już małe dzieci umiejętnie wodzą palcem po dotykowym ekranie urządzenia, potrafią obsługiwać mysz i klawiaturę komputera.  Współczesne dzieci żyją w dwóch równoległych światach: realnym – domowym, szkolnym
i wirtualnym – medialnym.

1. Korzystanie z nowych technologii przez dzieci w praktyce

Obecne pokolenie dzieci wzrasta w epoce nowych technologii. Co to oznacza w praktyce?

            Większość dzieci otrzymuje dostęp od rodziców i korzysta z urządzeń moblinych (telefon komórkowy, tablet) a także z dostępu do telewizji. W ostatnich latach odnotowano znaczący wzrost dzieci korzystających z tych urządzeń. Ciekawych danych na temat korzystania z technologii cyfrowych w krajach Unii Europejskiej dostarczają badania zgromadzone dzięki projektowi EU Kids Online. W ramach tego projektu powstał raport Zero to Eight. Young Children and Their Internet Use. Pokazuje on, iż w ciągu ostatnich lat znacznie wzrosła liczba małych dzieci korzystających z internetu. W tej grupie szczególnie dużą popularnością cieszą się urządzenia z dotykowym ekranem – tablety i smartfony. Z internetu korzystało: w Wielkiej Brytanii – 33% dzieci w wieku 3–4 lat oraz 87% dzieci 5–7-letnich, w Niemczech – 21% 6–7-latków i 48% 8–9-latków, w Finlandii – 67% 7-latków, w Belgii i Szwecji – 70% dzieci w wieku przedszkolnym, w Holandii – 5% dzieci poniżej 1 roku życia, 78% maluchów i przedszkolaków, w Austrii – prawie 50% dzieci w wieku 3–6 lat, a w Norwegii – 58% dzieci od 0 do 6 lat.

            Badania przeprowadzone w 2015 r. na zlecenie Fundacji Dzieci Niczyje na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej dla dzieci w wieku 6 miesięcy–6,5 roku (N = 1011) wykazały, że aż 64% dzieci korzystało z urządzeń mobilnych. Im starsze były dzieci, tym większy był odsetek korzystających. W przypadku dzieci rocznych wyniósł on 30%, 2- i 3-letnich – powyżej 50%, a w przypadku najstarszych – aż 84%. Codziennie lub prawie codziennie z urządzeń mobilnych korzystało co czwarte dziecko. Analiza uwzględniająca wiek wykazała, że najwięcej codziennych użytkowników jest wśród dzieci 2-letnich (35%). W przypadku pozostałych grup wiekowych jest to od 20 do 26%. Najczęściej dzieci korzystały z urządzeń mobilnych, gdy rodzice musieli zająć się własnymi sprawami (69%) lub gdy chcieli dziecko nagrodzić (49%). Co piąty rodzic laptop, smartfon czy tablet traktował jako kartę przetargową: 19% pozwalało dziecku korzystać z urządzeń mobilnych, żeby zjadło posiłek, a prawie 15%, żeby ułatwić zasypianie.

2. Technologie a rozwój psychofizyczny dziecka

            Korzystanie z nowych technologii stało się dla współczesnego dziecka jedną z głównych form strukturalizowania czasu, a tym samym pierwszym i podstawowym źródłem poznania. Medialne otoczenie może stwarzać dzieciom wiele szans – stać się źródłem wiedzy, doświadczeń, możliwości rozwoju zainteresowań, realizacji potrzeb i aspiracji. Wczesna socjalizacja technologiczno-informacyjna kształtuje u nich indywidualne podejście do uczenia się. Nowe technologie mogą stać się atrakcyjnym narzędziem edukacyjnym wspierającym rozwój funkcji percepcyjno-motorycznych czy tradycyjnego nauczania czytania, pisania i liczenia. Mogą być również wykorzystywane w diagnozie i terapii dziecięcych zaburzeń. To wszystko jednak pod warunkiem ich racjonalnego wykorzystania.

            Wirtualny świat jest dla dziecka światem atrakcyjnym i zajmującym, to miejsce, które otwiera ogromne możliwości. Druga strona – ta ciemniejsza – stwarza również zagrożenia.

3. Główne niebezpieczeństwa związane z wpływem nowych technologii na rozwój dziecka

            Telefony i tablety zaczynają być nadmiernie wykorzystywane jako uspokajacz maluchów bądź rozrywka podczas jedzenia – tracą swoje docelowe przeznaczenie i stają się „zapychaczem”. Dzieci, które w okresie niemowlęctwa są poddawane oddziaływaniom wysokich technologii (telewizja, tablet, komputer) przejawiają wiele niepokojących zachowań wskazujących na opóźnienia lub brak nabywania systemu językowego, zwolniony przebieg rozwoju poznawczego, także zabawy i kształtowania się kompetencji społecznych. W przypadku dziecka do drugiego roku życia niesie to ze sobą wiele negatywnych skutków.

Dzieci, które w drugim roku życia, według deklaracji matek, oglądały telewizję od 30 minut do 2 godzin, a podczas weekendu około 3 godziny, charakteryzują się:

- stanem nieustannego rozproszenia uwagi

- sporadycznymi reakcjami na własne imię wypowiadane przez rodziców,

- brakiem rozwoju mowy lub opóźnieniem pojawiania się oczekiwanych etapów,

- niechęcią do oglądania obrazów statycznych (np. ilustracji w książeczkach),

- brakiem wspólnego pola uwagi,

- brak gestu wskazywania palcem,

- brakiem respektowania reguł społecznych,

- zaburzeniami łaknienia,

- zwolnionym tempem formowania się dominacji stronnej.

W trzecim roku życia trudności pogłębiają się znacznie. Mogą to być:

- zaburzenia lub całkowity brak naśladownictwa,

- bardzo słabą sprawność manualną,

- głębokie trudności lub całkowitą niemożliwość powtarzania zadań sekwencyjnych,

- zaburzenie analizy i syntezy wzrokowej,

- brak wyboru dominującej ręki,

- problemy z rozumieniem sytuacji społecznych przedstawionych na ilustracjach,

 - kłopotami z dostrzeganie cech wspólnych i różnicujących obiektów.

Natomiast podczas obserwacji zachowania dziecka w kontakcie z rodzicami:

 - brak lub trudności z rozumieniem poleceń,

- zabawa na poziomie dzieci 12-14 miesięcznych, brak zabawy tematycznej,

- trudności z rozpoczęciem i kontynuowaniem zabawy w grupie rówieśniczej,

- komunikowanie się krzykiem, płaczem lub używanie ręki dorosłego jako narzędzia, -

- osadzenie języka w porządku muzycznym i sytuacyjnym,

- brak zainteresowania książeczkami, obrazkami,

- uspokajanie się po otrzymaniu telefonu komórkowego rodzica,

- poważne problemy z wprowadzeniem treningu czystości,

- wybiórczość jedzenia

 

 

 

4. Jak uniknąć trudnych konsekwencji nadmiernego korzystania z nowych technologii przez dzieci?

Neurobiolodzy wyrażają zaniepokojenie faktem, iż pokolenie dzieci urodzonych w epoce wysokich technologii (od końca lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku) w odmienny sposób kształtuje swoje relacje ze światem, ludźmi i językiem. Jak w takim razie wspierać dziecko, aby z jednej strony w bezpieczny sposób korzystało z nowych technologii,
a z drugiej uniknąć wykluczenia cyfrowego w przyszłości?

Rekomendacje Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej są jasne i wprost mówią o tym,
że dzieciom do drugiego roku życia nie zaleca się kontaktu z urządzeniami ekranowymi,
z kolei udostępnianie tych urządzeń dzieciom w wieku 3–6 lat powinno być przemyślane przez rodziców i uwzględniać zasady korzystania, w tym:

· dostęp do bezpiecznych i sprawdzonych treści,

· ustalenie czasu, kiedy możliwe jest korzystanie z urządzeń (jednak jednorazowo nie dłużej niż 15–20 minut, dziennie – od 30 minut do 2 godzin, w zależności od wieku dziecka),

· brak dostępu do urządzeń mobilnych przed snem,

 · wspólne korzystanie ze smartfonu i tabletu.

Warto zaznaczyć, że korzystanie z urządzeń mobilnych nie powinno być narzędziem motywowania do np. jedzenia czy treningu czystości.

 

5. Podsumowanie

Informatyzacja życia stała się jednym ze znamion XXI wieku. Technologie cyfrowe towarzyszą nam na każdym kroku: w pracy, w domu, podczas wypoczynku, w trakcie zakupów i zabawy. Choć trudno zaprzeczyć ich pozytywnemu wpływowi na nasze życie, to jednak nadmierne korzystanie zatraca granicę pomiędzy faktyczną potrzebą a koniecznością. Dotyczy to również najmłodszych użytkowników nowych technologii. Niezamierzonym efektem ubocznym nowoczesności i postępu, który dokonał się w naszym stylu życia, komunikacji, technologii i gospodarce jest to, że dzieci wychowują się w środowiskach, które różnią się diametralnie od bogatego kontekstu socjalnego do którego mózg jest najlepiej przystosowany. Telewizja i inne elektroniczne urządzenia w znaczn sposób pogarszają tę sytuację, kradnąc olbrzymią część dnia i uniemożliwiając społecznoemocjonalne kontakty i inne „ludzkie” zajęcia. Telewizja powoduje, że zostaje aktywizowany nowy system neuronalny, asocjalny w porównaniu do ludzi sprzed jednego stulecia. Dlatego warto poznać konsekwencje nadmiernego korzystania przez najmłodszych z najnowszych technologii. Jako rodzice i wychowawcy mamy obowiązek znać zagrożenia związane z korzystaniem przez dzieci z mediów cyfrowych i odpowiedzialnie podejmować starania na znalezienie złotego środka między ich rozrywkową a edukacyjną funkcją.

 

Źródła:

– G. Small, G. Vorgan, iMózg. Jak przetrwać technologiczną przemianę współczesnej umysłowości, Poznań 2011.
–R. Vasta i inni, Psychologia dziecka, Warszawa 1995.
- Cyfrowe dzieciństwo. Nowe technologie a rozwój dziecka - Wydawnictwo UR 2019
-  Raport „Korzystanie z urządzeń mobilnych przez małe dzieci w Polsce. Wyniki badania ilościowego”
- Katedra Logopedii i Zaburzeń Rozwoju (Uniwersytet Pedagogiczny) ,,Wpływ wysokich technologii na rozwój poznawczy dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym''

 

Opracowała: mgr M. Skiba